Vliegbasis Soesterberg wordt vaak de bakermat van de Nederlandse luchtvaart genoemd. Al in 1910 landden hier de eerste vliegtuigen, op een kaal heideveld aan de rand van Soesterbrg. Wat begon als een plek voor vliegshows, groeide in 1913 uit tot een volwaardig militair vliegveld van de Staat der Nederlanden.
In de daaropvolgende decennia speelde De Vliegbasis een hoofdrol in roerige tijden. Tijdens beide wereldoorlogen was het een strategische locatie. In de Tweede Wereldoorlog kwam het vliegveld in Duitse handen en werd het herhaaldelijk gebombardeerd. Na de oorlog kreeg Soesterberg opnieuw internationale betekenis: tijdens de Koude Oorlog huisvestte het terrein Amerikaanse luchtmachteenheden. Hun aanwezigheid drukte een blijvende stempel, zichtbaar in de infrastructuur én in het dorp Soesterberg, waar complete woonwijken voor Amerikaanse militairen verrezen.
Na bijna honderd jaar sloot de vliegbasis in 2008. Het terrein ging over naar de provincie Utrecht, die samen met partners ruimte maakte voor natuur en recreatie. In 2014 gingen de hekken open en werd Park Vliegbasis Soesterberg toegankelijk voor iedereen. Sinds 2017 is Utrechts Landschap naast beheerder ook eigenaar van het park.
Vandaag is het park 375 hectare groot. Over de voormalige start- en landingsbanen, waaronder het breedste fietspad van Nederland, fiets je dwars door open vlaktes, heide en bos. Hier vind je bijzondere natuur die mede dankzij het militaire verleden kon ontstaan. Tussen bunkerresten, oude gebouwen en wijde asfaltbanen neemt de natuur steeds meer terrein terug.
De Vliegbasis kent een bijzondere historie.
Soesterberg ontstond rond 1840 toen de heide tussen Amersfoort en Utrecht beter bereikbaar werd via de Amersfoortseweg. Herbergen, een tolhuis en reizigers gaven het gehucht bestaansrecht. Wat begon als schaapsgrond groeide uit tot een dorp op een strategische plek.
In 1910 landde het eerste vliegtuig op de heide bij Soesterberg, waarmee de basis werd gelegd voor de eerste militaire vliegbasis van Nederland. Dit markeerde het begin van Soesterbergs reputatie als bakermat van de Nederlandse luchtvaart.
De Luchtvaartafdeling (LVA) van het Nederlandse leger werd officieel opgericht in 1913 op het terrein bij Soesterberg. Deze militaire vliegbasis groeide uit tot een strategisch centrum tijdens de 20e eeuw.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd De Vliegbasis door de Duitse Wehrmacht overgenomen en verder uitgebouwd. De omgeving werd zwaar bewaakt en gebruikt voor strategische operaties.
De Amerikaanse luchtmacht vestigde in 1954 een permanente NAVO-aanwezigheid op De Vliegbasis. Soesterberg kreeg zo een internationale dimensie, compleet met Amerikaanse gezinnen en cultuurinvloeden in het dorp.
Na bijna een eeuw aan luchtvaartgeschiedenis werd Vliegbasis Soesterberg in 2008 definitief gesloten. Het terrein kreeg een nieuwe bestemming als natuurgebied en cultureel erfgoed, met onder andere het Nationaal Militair Museum.
Hoog boven het vlakke terrein van de voormalige vliegbasis steekt hij trots uit: de verkeerstoren van Soesterberg. Gebouwd in 1952, toen het vliegveld werd heropend na de Tweede Wereldoorlog, was dit jarenlang het kloppend hart van het luchtverkeer. Vanuit de glazen koepel hielden verkeersleiders het luchtruim scherp in de gaten, begeleidden ze straaljagers tijdens de Koude Oorlog en zagen ze duizenden toestellen opstijgen en landen.
De toren is een zeldzaam overblijfsel van een verdwenen wereld. De startbanen zijn stil, de barakken verdwenen, maar dit robuuste gebouw, met zijn karakteristieke achtzijdige vorm en stalen koepel, staat nog altijd fier overeind. Een herkenningspunt, een verhaalverteller en een stille getuige van bijna driekwart eeuw luchtvaartgeschiedenis.
Vandaag maakt de verkeerstoren deel uit van een nieuwe fase in de geschiedenis van het terrein. Waar ooit de luchtmacht heerste, ontstaat nu een levendige woonomgeving. En tussen het groen en de nieuwe huizen bewaart de toren zijn blik over het land. Als baken van toen, midden in het leven van nu. Voorlopig zal de verkeerstoren gebruikt worden als informatiecentrum. Nadat de wijk klaar is komt er een nieuwe bestemming voor de verkeerstoren.
Breng een bezoek aan het Nationaal Militair Museum. Ontdek daar het complete verhaal van deze vliegbasis en haar rol in de Nederlandse militaire geschiedenis. Van indrukwekkende vliegtuigen en bijzondere objecten tot persoonlijke verhalen en beeldmateriaal. Je vindt er alle informatie om de rijke historie van dit gebied écht te beleven.
Ga vooral ook naar de 6e verdieping voor het beste uitzicht over het gehele gebied. Hier ervaar je de unieke combinatie van natuur en militair erfgoed. Fiets of wandel na afloop ook meteen even over de voormalige start- en landingsbanen en neem een kijkje bij de oude shelters!
De geschiedenis van De Vliegbasis reikt verder terug dan je misschien denkt. Al lang vóór de eerste vliegtuigen hier opstegen, liep er langs dit gebied een bijzondere weg: De Wegh der Weegen (je kent ‘m nu als de Amersfoortseweg). Deze monumentale laan is uniek door haar rijke geschiedenis en doordachte ontwerp. Deze ruim elf kilometer lange, kaarsrechte laan werd rond 1647 aangelegd als verbinding tussen Amersfoort en Utrecht. Het initiatief kwam van de stad Amersfoort en de Staten van Utrecht, en het ontwerp was van architect Jacob van Campen.
Van Campen wilde de uitgestrekte heide doorkruisen met een lange rechte weg en zo het landschap opnieuw vormgeven. De weg was enorm breed: meer dan zestig meter. Vriend en tijdgenoot Everard Meyster noemde de weg bewonderend de “Wegh der Weegen”. Dat was een verwijzing naar de beroemde Romeinse Via Appia.
Langs de weg werden drie rijen eiken geplant, met ruime kavels voor buitenplaatsen van de stedelijke elite. Eigenaren kregen deze grond gratis, op voorwaarde dat zij de weg aanlegden en onderhielden: een vroeg voorbeeld van samenwerking tussen overheid en particulieren.
De kavels waren zorgvuldig opgemeten en verdeeld in gelijke vakken, gescheiden door zogenoemde sorties (Frans voor ‘uitgangen’). Elke sortie werd begrensd door beplante wallen en diende als doorgang voor schapenkudden naar de heide erachter. Meer over dit unieke ontwerp lees je op www.weghderweegen.nl.
Rond Soesterberg ontstond later een dorp langs de oude structuur van weg en sorties. Die zeventiende-eeuwse hoofdstructuur is nog steeds herkenbaar en vormt een belangrijk uitgangspunt voor het ontwerp van het zuidelijke deel van De Vliegbasis.
